Ψυχοπαθολογία του Οικονομικού. Του Ηλία Καραβόλια
Ψυχοπαθολογία του Οικονομικού. Του Ηλία Καραβόλια
Ξεκινώντας από μια αυτονόητη αποδοχή της οικονομικής πραγματικότητας, ότι τα συναλλακτικά ήθη διαμορφώνουν και διαμορφώνονται από τους ατομικούς ψυχισμούς και την επίδραση του Συμβολικού στην Επιθυμία, καταλήγουμε μοιραία να ψηλαφούμε την σχεδόν ιδεατή και έξω-συμβατική με τις ηθικές νόρμες, εξατομικευμένη σχέση με το χρήμα όπως αυτή σχετίζεται με τις ψυχαναλυτικές θεωρήσεις. Ας θέσουμε το ερώτημα: σχετίζεται η λακανική τοπολογία του Άλλου με την ψυχική εξουσία του χρήματος; Στην ανάλυση της οικονομικής συμπεριφοράς θα ήταν προχειρότητα να ταυτίσουμε τον τόπο του Άλλου με την θεοποίηση της επιθυμίας για κέρδος ή συσσώρευση πλούτου. Το χρήμα όμως έχει ψυχή, είναι υποκείμενο-αντικείμενο, είναι Σωκράτης. Στην πολύ σημαντική ζιμμελιανή προσέγγιση για την Φιλοσοφία του Χρήματος (1900), όπου σχεδόν μας εισάγει στην μικροοικονομική πραγματικότητα, το χρήμα αναλύεται ως πάθος, ως πνεύμα σε σκηνικό δυνητικότητας και αναπαράστασης (σημ: εξαιρετικός είναι και ο Βίντερμαν στο ‘Περί Χρήματος’). Η ουσία είναι ότι φροϋδική και λακανική προσέγγιση του Οικονομικού δεν υφίσταται ξεχωριστά από την ιδεολογική και πολιτική ανάλυση, διότι υπόρρητα εννοείται στους μηχανισμούς που διαμορφώνουν την επιθυμία του υποκειμένου. Πρέπει να τολμήσουμε την διείσδυση στην μηχανική των επιθυμιών, μέσω Ντελέζ/Γκουατταρί και του Μπωντριγιάρ, κυρίως για να συσχετίσουμε -όσο είναι εφικτό- την εξουσιαστική δομή της επιθυμίας κέρδους με την οιονεί επιθυμία. Εδώ χρειάζεται να μην ξεχνάμε ότι όλα συνδιαμορφώνονται εντός της καπιταλιστικής μέγα-μηχανής. Εάν σήμερα απομυθοποιήσουμε το περίφημο ‘μεγάλο κεφάλαιο’ ως δήθεν δαιμονικό κομμάτι της καπιταλιστικής πραγματικότητας -χωρίς φυσικά να απορρίψουμε την μαρξιστική φιλοσοφία περί φετιχισμού χρήματος και εμπορεύματος- τότε μπορούμε να δούμε την συμβολική διάσταση της χρηματικής επιθυμίας ως αυτούσιου παράγοντα ψυχοπαθολογίας του υποκειμένου. Πως θα το κατορθώσουμε αυτό; Τόσο η αλτουσεριανή όσο και η φουκωική έννοια της καθυπόταξης, έξοχα προσαρμοσμένη στην σύγχρονη εκδοχή του ατομικού ψυχισμού από την Μπάτλερ, μας θυμίζουν ότι η έγκληση του Άλλου είναι ουσιαστικά ο φορέας της αυτοαναφοράς ως ψυχικό προαπαιτούμενο εξουσιαστικής κυριαρχίας. Αν τώρα μεταβούμε στην ανάλυση του συμπεριφορικού μοντέλου των ατόμων στην Οικονομία, όπου η υπερχρέωση και η υπερκατανάλωση δρουν ως σημαινόμενα/ φαντασιακά άγχη (με τις θανατερές τους σημειολογικές θέσεις στους ατομικούς ιδεοψυχαναγκαστικούς κόσμους) τότε θα αντιληφθούμε την καθυπόταξη ως προγενέστερο φαινόμενο της νεύρωσης (για ανταπόκριση στο κάλεσμα του Συμβολικού: κοινωνική καταξίωση και πλούτος). Κοινωνίες και άτομα υποβάλλονται για πολύ καιρό στον τρόμο της έλλειψης ρευστότητας και στην μελλοντική αβεβαιότητα ‘πιστωτικών’ ονείρων και ελπίδας, απορροφώντας τον δημοσιονομικό τρομοκρατικό λόγο που εξαπολύουν τα ΜΜΕ, και σωματοποιώντας-ατομικά και συλλογικά – τα άγχη και τις νευρώσεις επιβίωσης (που αντικαθιστούν πλέον τις νευρώσεις επιτυχίας των προηγούμενων δεκαετιών). Χρήσιμο είναι λοιπόν να προσεγγίσουμε την ψυχοπαθολογική εκδοχή της ταξικής νεύρωσης και το σύμπτωμα πλουτισμού υπό το πρίσμα της εντεινόμενης οικονομικής ανασφάλειας, αποτυπώνοντας κάπως επικίνδυνα φυσικά, την λακανική τρισδιάστατη κατηγοριοποίηση του ψυχικού κόσμου (Συμβολικό-Πραγματικό -Φαντασιακό) και διεισδύοντας στον διαστροφικό πυρήνα της επιθυμίας, με το πάντα χρήσιμο και διαχρονικό βυθόμετρο της μαρξιστικής ανάλυσης για φετιχισμό και αλλοτρίωση, όπως αυτά εμφανίζονται στους ψυχικούς κόσμους των σημερινών ανασφαλών και από-ιδεολογικοποιημένων στην πλειοψηφία τους ατόμων...που καταστέλλει μικροεπιθυμίες και μακροσυμπεριφορές.
