Φιλοσοφική Συμβουλευτική

Μεταξύ των 20 καλύτερων ταινιών που έχουν δει οι φίλοι του κινηματογράφου στην Ευρώπη από απαντήσεις που έδωσαν οι ίδιοι, σε σχετικό ερωτηματολόγιο κρίνεται το αυτοβιογραφικό φιλμ του Φεντερίκο Φελλίνι «Αμαρκόρντ» 1973. Εδώ ο Φελλίνι εξετάζει με βλέμμα ανατόμου τη σχέση μεταξύ ατομικού και ομαδικού. Ιδιαίτερα προσεγγίζει τη σχέση της οικογένειας η οποία έχει ένα μέλος της με σοβαρή ψυχική διαταραχή και τον πανικό της οικογένειας να αντιμετωπίσει το πρόβλημα.

Ο θείος Τεό έγκλειστος σε φρενοκομείο κάθε Κυριακή επισκέπτεται την οικογένεια του. Σε μια από εκείνες τις επισκέψεις μαζί με την οικογένεια του στην εξοχή και ενώ όλα κινούνται στην αδιατάρακτη ρουτίνα τους, μεταξύ ευφυολογίας, πειράγματος και γενικότερης μικρονοικοκυρούλικης ατμόσφαιρας ο θείος Τεό ξαφνικά ανεβαίνει σε ένα δένδρο και αρχίζει να φωνάζει δυνατά «θέλω μια γυναίκα!». Ο πανικός στην οικογένεια είναι έκδηλος, δημιουργούνται σκηνές απίστευτης κωμωδίας, μέχρι τη στιγμή που εμφανίζονται οι ειδικοί ψυχοδιαχειριστές, και το περιστατικό τελειώνει με τον επανεγκλεισμό του θείου Τεό στο φρενοκομείο. Ωστόσο η προϊσταμένη που καταφέρνει να ηρεμεί τον θείο Τεό και να επιβάλλεται με πλήρη αναρχικό τρόπο είναι μια καλόγρια νάνος.

Βέβαια οι κωμικές σκηνές απλώνουν μια σειρά από ερωτήματα. Ο τρόμος της οικογένειας μπροστά στην αντιμετώπιση της ψυχικής διαταραχής, οι ψυχοδιαχειριστές ως άλλοι σωτήρες που προστατεύουν την οικογένεια, και της υπόσχονται ως κυβερνητικοί θεσμοί της ασυλοποίησης την ηρεμία της, και τέλος η ψυχική διαταραχή και η θεραπεία μέσω της θρησκείας που παρουσιάζεται με την προϊσταμένη που είναι καλόγρια.

Ο Φελλίνι γνωρίζει πολύ καλά την ιστορία και την εξέλιξη της ασυλοποίησης στο πρόβλημα της ψυχικής διαταραχής καθώς και την υποστηρικτική της θρησκείας στα όργανα καταστολής της ψυχικής υγείας.

Ας ρίξουμε στα παραπάνω μια ματιά.
Η ασυλοποίηση οργανώνεται όχι για να θεραπεύσει (ας θυμηθούμε ότι η ψυχική ιατρική των αρχών του 20ου αιώνα έδινε πολύ μεγάλο χώρο στο αθεράπευτο) αλλά για να προσλάβει μια λειτουργία που θα είναι απλώς λειτουργία προστασίας και τάξης. Το ένστικτο, η φαντασία και η ηδονή, ανατίθεται στους ψυχοδιαγνώστες οι οποίοι αποτελούσαν και εξακολουθούν να αποτελούν, τους μισιονάριους της εξουσίας. Υπενθυμίζω τον Φαλρέ, με την θέση του περί «ψυχικού υποβάθρου», και την παράξενη έννοια της κατάστασης (η κατάσταση ενέχει υπόστρωμα ασθένειας), την εσκιρολιανή εποχή από τον 17ο - 20ο αιώνα, έως τους Γκρόντεκ, Καρτράιτ, κλπ, όπου η φυσιολογικότητα και η ασθένεια γίνονται υποθέσεις διαχείρισης.

Η τέχνη της πνευματικής καθοδήγησης ανήκε στην εκκλησία, και από την εποχή της Ιεράς Εξέτασης, εισήχθη και η ιατρική και η δικαστική διαχείριση στην Καθολική Εκκλησία με μια αδιάλειπτη συνέχεια μέχρι το 1632 για να φθάσουμε μέχρι τους προτεστάντες της Σεβέν. Εξάλλου το πρώτο εγχειρίδιο πρακτικής ψυχιατρικής γράφηκε το 1484 μετά από απαίτηση του Πάπα Ιννοκέντιου VIII, γνωστό ως Μάλεους Μαλεφικάρουμ και συγγραφείς ήταν δύο μοναχοί που εξέταζαν τις ψυχικές διαταραχές ο Χέινριχ Κράμερ και ο Ζαν Σπρένγκερ.

Ο Φελλίνι γνώριζε τόσο ότι η ασυλοποίηση αποτελούσε έναν κοινωνικό ρατσισμό και δεν διέθετε καθόλου θεραπευτικό χαρακτήρα και επίσης ότι η καθολική εκκλησία υπήρξε στυλοβάτης της θέσης να διαχειριστούμε τις μη κανονικές καταστάσεις.

Απόστολος Αποστόλου. Από το βιβλίο Μαθήματα Φιλοσοφικής Συμβουλευτικής & Φιλοσοφικής Ανθρωπολογίας.