Φιλοσοφική Συμβουλευτική

Αριστείδης Ακριβόπουλος: Αναφέρθηκες στην εισήγηση σου σε μια πλατωνική και αριστοτελική «θεραπεία», μπορείς να μας πεις κάτι επιπλέον;

Απόστολος Αποστόλου: Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης μίλησαν για ένα δρόμο ψυχικής εξυγίανσης. Ο Πλάτων στο Συμπόσιο 215e , στον Κρίτωνα 54d, και στον Ίωνα 536c, αναλύει το σχήμα των ανακλωμένων κινήσεων με σαφή επιρροή από τον φιλόσοφο Δάμωνα. Τι είναι οι ανακλώμενες κινήσεις; Οι ανακλώμενες κινήσεις αποτελούν μια αλληλοπαθή «θεραπεία», οι οποίες προκύπτουν μέσα από τη ροϊκή σύνθεση. Επίσης μπορούμε να βρούμε στοιχεία της πλατωνικής θέσης στην «πυθαγόρεια μουσική» και στις κορυβαντικές καταστάσεις. Οι ανακλώμενες κινήσεις, θέτουν τα υπάρχοντα ζητήματα , προβλήματα, ερωτήματα, αιτήματα, σε μια αναδιανομή και ανακατάταξη. Θα λέγαμε σύμφωνα με τον Πλάτωνα ότι οι ανακλώμενες κινήσεις λειτουργούν όπως η ρυθμική κίνηση (δίκην επωδών) η οποία επιδρά επάνω στα παιδιά, και τα ηρεμεί όταν τα κουνά η μητέρα τους για να ησυχάσουν. Παράλληλα ο Πλάτων υποστηρίζει μια γεωμετρία της πράξης «το τα εαυτά πράττειν» (Χαρμίδης 161b).Εδώ ο Πλάτων προχωρά σε μια αναδιάταξη του Εαυτού, μέσα από μια σύνθεση μερών ή μορίων της αρετής. Για τον Πλάτωνα υπάρχει μια τετραπλή ρίζα της πρακτικής φιλοσοφίας. Επ' αυτού έχω γράψει σχετικά κείμενα στα ιταλικά. Η πρακτική συνείδηση σύμφωνα με τον Πλάτωνα είναι συνάρτηση πρωτογενών, δευτερογενών και τριτογενών αρετών. Η αλληλοπεριχώρηση της σωφροσύνης, της φρόνησης, της δικαιοσύνης, της στάσης, αποτελεί την περιγραφόμενη συνάρτηση. (βλέπε: Πολιτεία Α, 427d, 306a, Πολιτικός A,631b, & 631c κλπ). Οι παραπάνω αρετές δεν είναι κατασκευάσματα συναινετικά, αλλά «αρμονία πρoσέοικεν» (Νόμοι ΙΒ 964b και Πολιτεία Δ, 430b) της αυτεξουσιότητας («μετά νου σώφρων έξις» Νόμοι Α 631c).
Στον Αριστοτέλη ξέρουμε ότι έχουμε μέσα από τη κάθαρση, μια ομοιοπαθητική «θεραπεία» της ψυχής. Πέραν τούτου ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια, αναλύει μια θεμελιώδη ενέργεια των αρετών, την προαίρεση. Η προαίρεση είναι πιο πρωτογενής από την συμπεριφορά και την «δεικτική ετυμηγορία» της πράξης, αποτελεί την αιτιώδη τελεσφόρηση της συμπεριφοράς και της πράξης. Με αυτό το εφ' ημίν ο Αριστοτέλης που λαμβάνει την έννοια του «δύναμαι –να –τελέσω» θέτει την ιδέα του ποιητικού αιτίου η οποία δυστυχώς στον δυτικό πολιτισμό εκδιώχθηκε, γιατί ήθελαν μια τελεολογία της πράξης και ένα υπερεξηρμένο ψυχικό σημειακό Εγώ ένα punctual self. Από εδώ, δηλαδή από το εφ' ημίν, ξεκινά και η αναγνώριση του χαρακτήρα, το «απολύτως αθέλητο» με το «σχετικώς αθέλητο». Να θυμηθούμε και τον Ηράκλειτο με το «Ήθος ανθρώπω δαίμων», αυτό το «δαίμων» αποτελεί το «απολύτως αθέλητο», που μπορεί να ερμηνευτεί και ως ασυνείδητο ή ως «δυσαναλογία» κατά τον Πασκάλ. Καταλαβαίνουμε λοιπόν γιατί η φιλοσοφία δεν μπορεί να μετατραπεί σε μέθοδο ή σε τεχνική «θεραπεία», προς αποθέωση του χρησιμοθηρικού ατομικισμού, αυτό που γίνεται με τις ψυχοθεραπείες. Γιατί θέλει τη διαύγαση στις οντολογικές μονιές και όχι τον στείρο Panpsychismus που βλέπει τα πάντα ως φαινόμενα. Το έχω ξαναπεί ότι η φιλοσοφία είναι cognito ex principiis, ενώ η ψυχολογία cogito ex datis. Κάποτε στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο είχαν μια έδρα φιλοσοφικής ψυχολογίας, και δίδασκε ένας φιλόσοφος το κατάλαβαν ότι ήταν μεγάλη αβελτηρία, και ο ίδιος που δίδασκε για να καλύψει κάποιες διδακτικές ώρες και την κατήργησαν. Γιατί ολόκληρη η ψυχολογία αποτελεί μια σημείωση της Οντολογίας.

Μυρτώ Δασκαλοπούλου: Σ' αυτήν την εισήγησή σου αναφέρθηκες και στις σχέσεις της ψυχανάλυσης και της ψυχιατρικής.

Ναι. Η ψυχανάλυση δεν έσπασε τις σχέσεις με την ψυχιατρική. Μπορεί να ήρθε σε σύγκρουση με την παραδοσιακή ψυχιατρική αλλά διαμόρφωσε τη σύγχρονη ψυχιατρική. Θυμηθείτε τι έλεγε ο Henri Ey η ψυχανάλυση έδωσε έννοια στην ψυχιατρική. «La psychanalyse a donné a la psychiatrie son sens».
Η ψυχανάλυση μπορεί να διέσπασε την ιστορικίστικη θεωρία και πρακτική της παραδοσιακής ψυχιατρικής αλλά θεμελίωσε μια θεωρία που επηρέασε την ψυχιατρική η οποία στη βάση της διέθετε ένα ιστορικό περιεχόμενο μαζί με μια πρακτική χωρίς ιστορικό χαρακτήρα. Στην πρακτική της, η ψυχανάλυση περιορίστηκε στις προϋποθέσεις των ιατρικών προτύπων και προσεγγίσεων της ψυχικής διαταραχής. Και αυτή είναι η αντιφατικότητα της ψυχανάλυσης. Προοδευτική και παράλληλα αντιδραστική. Αλλά θεωρώ ότι η ψυχανάλυση έχει ολοκληρώσει το ιστορικό της πεπρωμένο. Έχει διανύσει το θα λέγαμε την ιστορική της διαδρομή που καταγράφεται ως εμφάνιση, ανάπτυξη, εμπέδωση, αποδυνάμωση, ξεπέρασμα.